Tavuk üreme sistemi yumurtalık, yumurta kanalı ve kloaka'dan oluşur. Çift olan yumurtalıklar böbreklerin ön tarafında, akciğerlerin arkasında ve vücut boşluğunun sırt kısmında (sağ yumurtalık körleşir ve yumurtlama sol taraftan sağlanır); yumurta kanalı ise karın boşluğunun sol tarafında yer alır ve tavuğun karın boşluğunun büyük bir kısmını kapsar. Yumurta kanalı 5 ayrı bölgeden oluşur: infindibulum, magnum, isthmus, uterus ve vagina. Peki tavuk nasıl yumurtlar ;

Gelişmek için her bir ovum kan yolu ile besin maddeleri sağlamakta olan folikül sapı ile yumurtalığa tutunur ve folüküler membran zarı ile sarılır. Yumurtalığı bağlı olan ovum olgunlaştığı zaman yumurtalıktan salgılanan progesteron hormonu, hipotalamusu uyararak LH hormonu salgılanmasını sağlar. Yumurtalıkta bulunan ovumun serbest kalması için LH hormonu olgun folikülün stigma yerinden kopmasını veya yırtılmasını sağlar. Bu sayede yumurtalıkta bulunan ovum serbest bırakılır. Ovulasyon olarak adlandırılan bu durumdan sonra vitellin zarı ile yumurta sarısı kaplanır.

Ovum vücut boşluğuna düşerek, yumurta kanalının ilk kısmı infindibulumda yakalanır. Ovum 15-20 dakika burada kaldıktan sonra zorlayıcı bir şekilde yumurta kanalından ilerlemeye devam eder. Döllenme burada yani infindibulumda meydana gelir. Yumurta bu kısmı geçerse ve yumurta sarısının üzerine ak tabaka oluşturmaya başlarsa yumurta döllenemez.

Yumurta kanalının en uzunu olan magnum 33 cm'dir. Yumurtanın bu kısımdan geçmesi 3 saati bulur. Yumurta akının oldukça önemli bir kısmı burada oluşur. Yumurtanın akı 4 tabakadan oluşmaktadır. Dışarıdan içeriye doğru tabakalar ve yüzdesi aşağıda belirtilmiştir:

• Dış sulu ak %23
• Koyu ak %57
• İç sulu ak %17.3
• Sarıyı saran şalaz tabakası (Çok ince koyu ak) %2.7

KABUK ALTI ZARLARININ OLUŞMASI

İsthmus bölgesinde kabuk altı zarları yumurtaya eklenir. Ağ şeklinde örülü olan protein lifleri zarları oluşturur ve kağıt kadar ince yapılıdır. Kabuk iç zarı oluştuktan sonra kabuk dış zarı oluşur. Hava ve su geçirme özelliği kabuk zarlarında mevcuttur, fakat bakteri ve organizma geçişleri sağlanmaz, engel olurlar. Ek olarak da yumurta içeriğinde bulunan nemin hızlı kaybını önlerler.

Yumurtlamadan önce yumurtanın iç ve dış kabuk altı zarları birbirine yapışık olur. Yumurtlama gerçekleştiğinde yumurta vücut sıcaklığında; 41 C° olur. Çevre sıcaklığı daha düşük olduğundan dolayı yumurta kısa sürede soğur.Bu yüzden yumurta kabuğunun içerisindeki kısımlar büzülür. Bu esnada porların (Yumurtada ortalama 7000-17000 adet bulunur) yoğun olan kısmından içeriye doğru hava girer ve küçük hava kesesi iki zar tabakası arasında oluşur. Genellikle hava kesesi yaz aylarında kış aylarına göre daha küçük olur. Ayrıca yumurta soğudukça, yumurtanın su kaybı arttıkça ve yumurta bayatladıkça hava kesesi büyür. Lamba sayesinde hava kesesi kontrol edilebilir.

Yumurta kabuğu, uterus bölgesinde depolanıp oluşur. Bu kısma kabuk bezi de denir. Yumurta tavuklarında yaklaşık olarak 10-13 cm uzunluğunda bulunur.

VAJİNA / KLOAKA

Vajina kısmının yumurta oluşumu için bir etkisi bulunmamaktadır. Uterus ve vajina kısmı arasında belirgin olan kas yapı farklılığı ile ayrım noktası yer alır. Vajina oldukça kısa ve duvarı güçlü olan kaslarla kaplanmıştır. Verim döneminde olan bir tavukta 12 cm uzunluğundadır. Kaslarda gerçekleşen kasılma ile uterustan gelen yumurta hızlı bir şekilde kloaka geçirilir. Toplam 1 dakika içerisinde de kloaka kısmından yumurta dışarı bırakılır.